راز جام نقره‌ای موزه اسکاتلند؛ رابطه وایکینگ‌ها با امپراطوری باستانی ایران چیست؟
حدود یک دهه پیش، یکی از مهم‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی تاریخ بریتانیا توسط یک فلزیاب آماتور در مزرعه‌ای در کرک‌کودبرایت‌شایر، منطقه بالمگی اسکاتلند انجام شد. این کشف شامل بیش از ۵ کیلوگرم نقره، طلا و اشیای تاریخی ارزشمند از جمله سنجاق سینه و صلیب سرخ بود که همگی درون پارچه‌های باستانی پیچیده شده بودند. این یافته‌ها، که به عنوان «گنجینه گالووی عصر وایکینگ‌ها» شناخته می‌شود، به موزه ملی اسکاتلند منتقل شد و تحقیقات گسترده‌ای بر روی آن آغاز شد.
تحلیل‌های اولیه و استفاده از تکنولوژی مدرن
در همان زمان، پژوهشگران از ارتباط این گنجینه با عصر وایکینگ‌ها در جنوب اسکاتلند سخن گفتند، اما از آنجا که همه اشیا با پارچه‌های باستانی پوشانده شده بودند، امکان بررسی مستقیم آنها وجود نداشت. به همین دلیل، استفاده از تکنولوژی اشعه ایکس به عنوان راه‌حلی برای کاوش دقیق‌تر انتخاب شد تا از آسیب رسیدن به آثار جلوگیری شود.
اکنون، پس از گذشت حدود ۱۰ سال و پس از فرآیندهای دقیق جدا کردن پارچه‌ها، باستان‌شناسان به نتایج حیرت‌آوری دست یافتند. یکی از ظروف نقره‌ای موجود در این مجموعه، که به اشراف‌زادگان ساسانی نسبت داده می‌شود، با نگاره‌هایی از تاج‌ها، محراب‌های آتشین و تصاویر ببر و پلنگ به دست آمده است. این نگاره‌ها نشان‌دهنده شمایل‌نگاری‌های دین زرتشتی هستند که در زمان امپراتوری ساسانیان، دین رسمی ایران بود.
ارتباط ظرف نقره‌ای با امپراتوری ساسانی
باستان‌شناسان بر این باورند که این ظرف نقره‌ای احتمالاً در ایران ساخته شده و سپس به اسکاتلند منتقل شده است. دکتر مارتین گلدبرگ، مسئول مجموعه‌های اوایل قرون وسطی و وایکینگ‌ها در موزه ملی اسکاتلند، معتقد است که نماد مرکزی این ظرف همان «محراب آتش» است که در ضرب سکه‌های ساسانیان نیز استفاده می‌شد. همچنین نگاره تاج شعله‌ور که در این ظرف دیده می‌شود، نشان می‌دهد که این ظرف احتمالاً برای خاندان شاهنشاهی ساسانیان ساخته شده است. شاهان ساسانی در بیشتر نگاره‌ها در حال شکار پلنگ و ببر دیده می‌شوند، که همین موضوع در این ظرف نیز مشهود است.
بررسی ترکیب فلزی ظرف
به گفته جین کرشاو، کارشناس نقره عصر وایکینگ از دانشگاه آکسفورد، این ظرف از آلیاژی از نقره و سرب خالص ساخته شده است که نمونه‌ای از نقره ساسانی به شمار می‌رود. تحقیقات نشان می‌دهد که فلز نقره به‌کار رفته در این ظرف از معدن معروف نخلک ایران استخراج شده است.
کشف شگفت‌آور و تاریخچه تجارت میان ایران و وایکینگ‌ها
کشف این ظرف نقره‌ای ساسانی در میان آثاری مرتبط با عصر وایکینگ‌ها موجب شگفتی محققان شده است. پرسش اصلی این است که چگونه این ظرف هزار سال پیش از ایران به اسکاتلند منتقل شده است. امپراتوری ساسانی به دلیل تمرکز بر روابط تجاری گسترده با نقاط مختلف جهان، از طریق دریاها و مسیرهای زمینی به تجارت با دیگر مناطق می‌پرداخت. کشف سکه‌های ساسانی در آفریقا، نروژ و سوئد نشان می‌دهد که این روابط تجاری به دورترین نقاط جهان نیز گسترش یافته بود.
وایکینگ‌ها، به عنوان دریانوردانی جنگجو از جنوب اسکاندیناوی، با نقاط مختلفی از جهان روابط تجاری داشتند. گروهی از آنان که به غرب روسیه مهاجرت کرده بودند، از طریق رود ولگا به دریای خزر و ایران دسترسی داشتند. برخی منابع تاریخی از جمله روایت ابن‌اسفندیار در «تاریخ طبرستان»، حاکی از آن است که وایکینگ‌ها حتی در دوران سامانیان به ایران حمله کرده و بخش‌هایی از شمال کشور را غارت کرده‌اند.
شواهد از حضور وایکینگ‌ها در ایران
کشف پارچه‌های ابریشمی ساسانی در نروژ و سکه‌های ساسانی در سوئد نشان‌دهنده وجود روابط تجاری بین وایکینگ‌ها و ایران است. بقایای کشتی اوزبرگ در نروژ که در آن پارچه‌های ابریشمی ایرانی متعلق به دوران ساسانیان کشف شد، یکی دیگر از شواهد حضور وایکینگ‌ها در ایران است. همچنین، کشف ۴۵۰ سکه نقره‌ای ساسانی در سوئد، تردیدها درباره این روابط تجاری را به طور کامل برطرف کرده است.
نتیجه‌گیری
کشف ظرف نقره‌ای ساسانی در میان گنجینه وایکینگ‌ها در اسکاتلند، نشان‌دهنده عمق و گستردگی روابط تجاری بین ایران و سایر نقاط جهان در دوران ساسانی است. وایکینگ‌ها، به عنوان تجاری باهوش و دریانوردان ماهر، از طریق رودخانه‌ها و دریاها به ایران سفر کرده و به تجارت ابریشم، فلزات گران‌بها و دیگر کالاها می‌پرداختند. این کشف نه تنها شواهدی از این روابط تجاری را تأیید می‌کند، بلکه به محققان کمک می‌کند تا درک بهتری از تعاملات فرهنگی و اقتصادی بین این دو تمدن بزرگ داشته باشند.