قطع بودجه همزمان با خطر فرونشست زمین؛ تهدیدی جدی برای آثار تاریخی ایران
در منطقه مرودشت استان فارس، در نزدیکی روستای زنگی‌آباد، سازه‌ای تاریخی و بی‌نظیر به نام «کعبه زرتشت» با پیشینه‌ای که به دوران هخامنشی بازمی‌گردد، در برابر خطر فرونشست زمین قرار دارد. این بنای باستانی که در نزدیکی آرامگاه شاهان هخامنشی در نقش رستم واقع شده، نه تنها از اهمیت باستانی برخوردار است، بلکه نزد پیروان زرتشتی نیز جایگاه مذهبی مهمی دارد. با این حال، به‌دلیل قرارگیری این سازه روی زمین و نبود بودجه کافی برای نگهداری و مرمت، ترک‌های بسیاری بر آن ایجاد شده است و نشانه‌های نگران‌کننده‌ای از تخریب را به همراه دارد.
هشدارهای متعدد کارشناسان درباره فرونشست زمین
به گزارش مجله کژمژ؛ در سال‌های اخیر، کارشناسان بارها درباره خطر فرونشست زمین و تأثیر آن بر تخت جمشید و نقش رستم هشدار داده‌اند. فرونشست زمین به تدریج به نزدیکی این آثار باستانی رسیده و حتی ترک‌های جدیدی بر بنای کعبه زرتشت ایجاد کرده است. علیرضا عسگری چاوردی، مدیر پایگاه تخت جمشید و نقش رستم، اعلام کرده که ترک‌های جدیدی که بر کعبه زرتشت مشاهده می‌شوند، تحت‌تأثیر فشار آب و خاک پشتی ایجاد شده‌اند و با توجه به وضعیت کنونی، ممکن است ترک‌ها به مرور زمان عمیق‌تر و گسترده‌تر شوند.
بی‌توجهی به حفاظت از آثار باستانی
با وجود هشدارهای کارشناسان، سازمان برنامه و بودجه از دو سال پیش ردیف اعتباری اختصاصی برای تخت جمشید و نقش رستم را قطع کرده است. به جای تخصیص منابع لازم برای محافظت از این آثار، دولت سیزدهم حتی به حفر چاه‌های کشاورزی که فرونشست زمین را تسریع می‌کند، مجوز داده است. به‌طورکلی، چنین اقداماتی نشان‌دهنده عدم اراده جدی در حفظ میراث باستانی ایران است و به گفته عسگری، برخی بخش‌های کعبه زرتشت نیازمند مرمت فوری هستند تا از آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.
آثار ترک‌ها و نشانه‌های فرسایش بر کعبه زرتشت
کعبه زرتشت که از سنگ‌های آهکی سفید و مشکی ساخته شده، نمونه‌ای منحصر به‌فرد از معماری دوران هخامنشی و ساسانی است. با ارتفاعی حدود هفت متر و طراحی خاصی که در ورودی آن قرار گرفته، این بنا سال‌هاست که به‌عنوان یک نماد تاریخی شناخته می‌شود. اما با گسترش فرونشست زمین، ترک‌های عمیقی روی سازه‌ها مشاهده می‌شود و برخی سنگ‌های بنا به دلیل نفوذ رطوبت و فرسایش تخریب شده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، ترک‌هایی که به شکل ترک‌های مویی ادامه‌دار بر روی سنگ‌های کعبه زرتشت به وجود آمده‌اند، توسط زمین‌شناسان شناسایی شده و نگرانی‌هایی جدی را ایجاد کرده‌اند.
سابقه و اهمیت کعبه زرتشت
کعبه زرتشت از دوران هخامنشیان تا اوایل ساسانیان مورد احترام و استفاده قرار داشته و برخی آن را به‌عنوان مکانی مقدس یا معبد آتش در آیین زرتشتی توصیف کرده‌اند. همچنین، برخی پژوهشگران این بنا را محل نگهداری اسناد حکومتی و مذهبی مهم یا حتی آرامگاه یکی از پادشاهان هخامنشی می‌دانند. وجود کتیبه‌های حکاکی شده به زبان پهلوی و پارسی میانه در بخش‌های بالایی بنا، نشان‌دهنده اهمیت مذهبی و حکومتی این مکان در دوران ساسانی است.
تا سال ۱۳۱۵، بخشی از این سازه زیر خاک مدفون بود، اما پس از کاوش‌های باستان‌شناسی، تمامی بخش‌های آن آشکار شد و محققان به مطالعه کتیبه‌های ارزشمند آن پرداختند. همچنین، بناهای مشابهی در استان فارس، از جمله «زندان سلیمان» در پاسارگاد، وجود دارند که شواهدی از دوره‌های تاریخی قبل از اسلام و معماری زرتشتی را به نمایش می‌گذارند.
نیاز فوری به مرمت و حفاظت اضطراری
عسگری، مدیر پایگاه تخت جمشید و نقش رستم، هشدار داده که کعبه زرتشت به حفاظت، مرمت و پایش اضطراری نیاز دارد. به گفته او، حرکت این بنا حتی به اندازه یک سانتی‌متر می‌تواند خطرناک باشد و وضعیت ترک‌های موجود نیز نیازمند بررسی و کنترل فوری است. در همین راستا، مرمت پنجره‌های نیمه‌روشن، تعمیر سنگ‌های فروریخته و جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل سازه از جمله اقداماتی است که برای جلوگیری از فروپاشی کامل این بنا باید انجام شود.
اقدامات ناکافی و خطرات بیشتر برای آینده
در حالی که مقام‌های مسئول از کمبود بودجه برای حفاظت از این آثار باستانی شکایت می‌کنند، واقعیت این است که اقدامات ناکافی و حفر چاه‌های آب در نزدیکی این منطقه به تخریب تدریجی این میراث ارزشمند دامن می‌زند. ترک‌های مشاهده‌شده بر کعبه زرتشت، به گفته مصطفی ده‌پهلوان، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، بیشتر به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی و فشار حاصل از آن بر زمین است. به‌نظر می‌رسد برای نجات این میراث ارزشمند، همکاری نزدیک‌تری میان نهادهای اجرایی و پژوهشی لازم است.
در نهایت، عدم تخصیص بودجه کافی و بی‌توجهی به حفاظت از آثار باستانی ایران، تهدیدی جدی برای آینده این میراث ارزشمند به شمار می‌آید. کعبه زرتشت، به‌عنوان یکی از نمادهای هویت تاریخی و فرهنگی ایران، نیازمند توجه فوری و جدی از سوی دولت و نهادهای مربوطه است تا برای نسل‌های آینده حفظ شود و از نابودی کامل در امان بماند.